Hippiler Anadolu’yu kitlesel boyutlarda ziyaret eden ilk turistlerdir. İstanbul’un 1453 yılındaki fethinden itibaren Batılı seyyahlar tarafından sıklıkla ziyaret edildiği biliniyor. Anadolu’ya seyyahların ilgisi de 1800’lerin başından sonra artış gösterir. Özellikle 1800-1900 yılları arasında çok sayıda misyonerin ve asker kökenli yüzlerce seyyahın Anadolu’yu ziyaret ettiği biliniyor. İstanbul’u ziyaret eden turistlerin du­rumu da çok farklı değildir. Zira 1800’lerin başından itibaren, artan sayılarda bir ziyaretçi İstanbul’a gelmeye başlamış olsa da 1960’lara kadar bunların sayısı ancak binlerle ifade edilebilir. Buna karşılık, 1965-1979 yılları arasında İstanbul’a yüz binlerce hippi geldi, 1980’lerde bir azalma olsa bile, ziyaretler devam etti. O nedenlere hippileri Türkiye’nin modern ilk kitlesel turistleri olarak tanımlamak yerinde olur. Günümüz Türkiyesi’nin pek çok bölgesinde turizm hippilerle başladı. Hippiler Sultanahmet’i daha tanınır bir bölge haline getirdiler; kendi halindeki bir semt, hippi akımından sonra gelişmeye başladı, giderek tam bir turizm bölgesi haline geldi. Turizmci Kasım Zoto, bir zamanların Sultanahmet’ini şu sözlerle açıklıyor: 

“Uzun bir dönem, hatta ‘80’lere kadar, hatta ‘85’le­re, hatta daha da ileriye, ‘90’lara kadar Sultanah­met bölgesi günlük ziyaret edilen, ama akşamları pek dolaşılmamış... Ziyaret edilmesinin sebebi de işte Topkapı, Sultanahmet, Ayasofya, Yerebatan Sarayı’ndan dolayı... Ama saat beş-altı oldu mu müzelerin kapanmasıyla birlikte terk edilen bir böl­geydi. Onun etkisi oldu mu bilmiyorum ama dün­ya değişti tabii, tarihi merkezler önem kazanmaya başladı. Eskiden yani Sultanahmet ve Sirkeci mak­bul yerler değildi. Sirkeci’de bir otelde, ne Sirkeci otelinde mi kalıyorsun, diye sorarlardı”. Pudding Shop’u 1957’den bu yana işleten Namık Çolpan ise; “(Sultanahmet) onlarla beraber gelişti. O zaman gelen müşteriler münferitti. Şimdi gelenler grup halinde geliyor. Münferit müşteri şimdi çok az. Hep gelenler grup. Aşağı yukarı 20-25 senedir, hep grup haline döndü. Münferit gelenler çok az. Mesela grup turistler, rehberle geldi” diyor. 

Şimdilerdeki bazı önemli turizm bölgelerinin geli­şiminde hippilerin daha büyük bir önemi var. Bu yö­relere gelen ilk turistler, hippilerdir. Sideli turizmci Abdülkadir Uçar, Side’de turizmin hippilerle gelişti­ğini şu sözlerle açıklıyor: “İlk yıllarda baktığımızda 1960’lı 70’li yıllarda daha çok hippi dediğimiz işte sırt çantalı çok fazla parası olmayan ancak seyahat ede­bilecek belki parasını cebine koyan gezgin insanlarla turizm, ilk onlarla tanıştık… O zaman Side ağırlıklı olarak hippilerin çok geldiği, işte bu 70’lerin başında bir yer”. Mehmet Çoban da bu görüşü destekliyor: “Side’nin dünyaya açılımı hippi dediğimiz turistlerle başladı. Onlar çantalarla falan gelirlerdi, deniz kena­rı, orada burada yatarlardı, bazıları da mesela evlerde misafir edilirdi”. Turizm işletmecisi Nebi Barut; “… Side’ye böyle hippiler geliyordu. Düşündüm, böyle ilk beş-altı aylık… 1963’te askerliğimi bitirdim ve döndüm, küçük bir marangozhane açtım. Side’nin içine böyle tek tük hippi geliyordu, bir de turlarla on beş gün­de bir böyle minibüsle, otobüsle gelen giden turistler oluyordu” diyor. Diğer bir Sideli turizmci Akay Şenel, Side’de ilk pansiyonların hippilerin gelmesiyle açıl­dığını söylüyor: “1960’ların başında hippilerle. Daha sonra normal insanlara dönüşmeye başladı, yavaş ya­vaş pansiyonculuk başladı falan. …. Side’de turizm hip­pilerle başladı. Biz de hani bir saat öteden yaya gelerek veya bisikletle gelerek o tarihte, işte ortaokul çağımız falan. Side’de hippiler vardı, böyle saçlı, sakallı, ga­rip kılıklı insanlar gelirdi. Bayağı da kalabalıktı yani, bunun adı turistti. Türk değillerdi. Bunun adı turistti. Geliyor, onlar da tabi konaklayacaklar. Sideliler evle­rine almaya başladılar bu müşterileri. İşte zamanla bu çoğaldı, çoğaldı, çoğaldı. Zamanla ev pansiyonculuğu başladı”. 

Mehmet Karamancı da ilk konaklama tesis­lerinin hippilerin gelişi ile başladığı bilgisini teyid ediyor: “Tabi biz çocuktuk ama yani 1960’lı yıllarda falan tek tük turistler gelmeye başladı. Özellikle, işte hani sırt çantasıyla bizim hippi dediğimiz tipler 60’lı yıllarda, bizim aklımızın erdiği yıllarda geliyordu. Ev pansiyonculuğuyla başlayan 60’lı yıllarda. Evinin bir odasını, tamamını pansiyon olarak işletmeye başladı­lar, sonra pansiyonunu büyütüp pansiyon haline geti­ren, Side merkezden bahsediyorum, bir serüvenle bu iş buralara geldi”. 

Kapadokya’da da turizm genel olarak hippilerle başlar. Yörenin Hıristiyanlığın ilk dönemlerden baş­layan önemi, Kapadokya’ya olan akımın daha erken başlamasına ve daha hızlı gelişmesine yol açar. Ayrı­ca bölgenin Anadolu’nun ortasında ve diğer turizm bölgelerine oranla ulaşımının kolay olması, bölgenin diğer üstünlükleri arasında yer alıyor. Yöreye Beat­niklerin 1950’lerin sonlarından itibaren gelmeye başladığını Kapadokyalı turizmcilerin anlatıların­dan anlıyoruz. Harun Çınar, ilk hippi tarzı turistle­rin 1959’da geldiğini söylerken, bazı Kapadokyalı turizmciler 1965’lerde geldiklerini ileri sürüyor. Her iki görüşün de doğruluk payı olduğunu düşünüyo­ruz; zira kaynak kişilerin Beatnik ve Hippi tarzı turist dedikleri kişilerin sırt çantalı turistlerinden ayrılan farklarını bilemediklerinden hepsini aynı şekilde ta­nımlıyorlar. Turizmci Hüseyin Sayan’ın Kapadokya’ya gelen turistleri “arabalı turist”, “karavanlı turist” ve “sırt çantalı hippi turist” şeklinde tanımlaması, yuka­rıdaki karışıklığın nedenini açıklıyor. 

Bu konuda Kapadokyalı turizmcilerin açıklamaları şöyle: Harun Çınar; “1959’dan beri turist geliyor bu­raya bizim bildiğimiz, duyduğumuz büyüklerimizden. Daha sonra 1970’lerde, 75’lerde filan bu hippi denen turistler geliyor buraya, sırt çantaları tabir edilen işte pasan denilen, münferit denen…” Harun Frieze de “İlk olarak benim bildiğim kadarıyla, gördüğüm kadarıyla 64 yıllarında, 65 yıllarında o civarda başladı. Hippiler de geldi…” Ahmet Kılıç da aynı görüşte: “Kapadokya’da turizm ilk işte, 65-66’lar da bu hippi dediğim turistle­rin gelmesiyle başladı”. 

Kapadokya’nın sırt çantalı turistlerinin gelişimi kendiliğinden olur. Turizmci İsmail İnce; “Bunlar 1970’li yılların sonunda spontane bir şekilde, kendi­liğinden gelen konuklar durumundaydı… Gelenlerin yoğunluk merkezi Göreme’dir. Kapadokya’da genel olarak konaklama süresi bir gün gibi yani gelen turist­ler iki gece bile ortalama kalmıyorken bu hippi türü olarak tanımlanmış o sosyal kesim Kapadokya’ya gel­diği zaman o iki günden daha uzun süre kalabiliyor­lar.” Gelenlere karşı yöre halkının samimi ve dostane yaklaşımı yöreye olan akımın artmasına yol açar. Ka­padokyalı turizmci Mehmet Keçeci, bu gelişmeyi şu sözlerle anlatıyor: “O hippiler yerli halkın Anadolu mi­safirperverliğiyle yaklaştığı, hatta bir şey ikram edince ‘almayız biz para’... Onlar ‘Çok teşekkür ederiz’, deyip, ticaretin ve paranın yani merkantilist ekonominin çok yoğun olmadığı dönemlerdi. O dönemde turistler de çok tat alıyordu bu işten, o turistlere hizmet verenler de çok tat alıyorlardı. Çünkü çoğunun arasında arka­daşlık, dostluk kurulmuştu mesela”. 

Kalış süreleri incelendiğinde iki günden başlayıp birkaç aya kadar çıkan kalışların gerçekleştiği görü­lüyor. Hüseyin Sayan; “Çok uzun kalırlardı, bir hafta, on gün, on beş gün, aylarca kalan olurdu” diyerek ko­naklamaların süresi hakkında önemli bilgiler veriyor. Kalış sürelerinin uzunluğu hippilerin ve diğer turist­lerin yerli halk ile ilişkilerinin artmasına yol açar. Bu da yörede yabancılarda yapılan evliliklerin kapısını açıyor, 1970’lerden bu yana onlarca yabancı gelin Kapadokya’ya yerleşiyor. 

Kapadokya dışında diğer turizm bölgelerinde de yaşananlar çok farklı değil. Fethiyeli turizmci Gün­semin Günel, yöreye gelen hippilerin entelektüel birikimleri yüksek insanlar olduğundan söz ediyor. Alanya’ya hippilerin gelişi 1965’lerde başlıyor. Neca­ti Güven; “Alanya’da turizm 65, eskiden, 65’te başladı, başlamış yani, ben 66’da geldim. Tabi o zaman turisti, o zamanın turisti otos­topçular vardı, hippiler vardı”. Nesrin Koçaroğlu; “… önce hippiler geliyordu Alanya’ya, böyle hippi turistle­rimiz geliyordu böyle şeyli, arka, arkasında el şey, bel çantaları, kamplar mokamp diye, o zaman çok otel yoktu Alanya’da bir İncekum, bir de Alantur vardı. Mo­kamp vardı İncekum’un ilerisinde, orada kalıyorlardı karavanlı turistler, sırtlarında sırt çantaları Alanya’ya gelirlerdi, hippi tarzındaki hippi dediğimiz insanlardı bunlar” diyerek Alanya’ya gelen turistlerin nitelik­lerini açıklıyor. Bodrum ve Marmaris’te de turizmin gelişmesinde hippilerin önemli bir etkisi olduğunu görüyoruz. Marmarisli turizmci Doğan Tugay; “Bili­yorsunuz o 60’lı yılların ilk yılları bir hippi turizmi var­dı bütün dünyada, bu (gelenlerin) çoğu daha sonra bü­yük politikacı olmuş, ilim adamı olmuş, akademisyen olmuş, iş adamı olmuş ama gençliğinde o hippiliği ya­şayan çantalı dediğimiz gençler gelirdi. Bunlar için yer çok sorun değildi, burada zaten yer yoktu, Marmaris’te o zamanlar pansiyonculuk, üç tane beş tane pansiyon, daha sonra ilerledi bu tabi, bunlar geliyordu” diyor.

Yararlanılan kaynaklar: Barut, N. (1941). İlkokul. Side, Antalya. 12 Eylül 2013 tarihli görüşme. (Görüşen: Gözde Türktarhan).; Çınar, H. (1962). Lise. Ürgüp, Nevşehir. 7 Kasım 2013 tarihli görüşme. (Görüşen: Gözde Türktarhan); Çoban, M. (1939). Lise, Side, Antalya. 13 Eylül 2013 tarihli görüşmü. (Görüşen: Taki Can Metin); Çolpan, N. (1946). Ortaokul. Araç, Kastamonu. 27 Kasım 2014 tarihli görüşme. (Görüşen: Nazmi Kozak); Friese, H. (1959). Ortaokul. İstanbul. 13 Eylül 2013 tarihli görüşme. (Görüşen: Duygu Yetgin); Günel, G. (1959, Lise, Fethiye, Muğla. 24 Ekim 2014 tarihli görüşme. (Görüşen: Gözde Türktarhan); Güven, N. (1944). İlkokul. Gündoğmuş, Antalya. 25 Haziran 2013 tarihli görüşme. (Görüşen: Ebru Zencir); İnce, İ. (1957). Lisans. Kozaklı, Nevşehir. 7 Kasım 2013 tarihli görüşme. (Görüşen: Emrullan Tören); Karamancı, M. (1958). Lisans, Antalya. 12 Eylül 2013 tarihli görüşme. (Görüşen: Arzu Turan); Keçeci, M. (1966). Lisans. Amasya. 8 Kasım 2013 tarihli görüşme. (Görüşen: Selman Bayrakçı); Kılınç, A. (1955). Lise, Ürgüp, Nevşehir. 9 Kasım 2013. (Görüşen: Dönüş Çiçek); Koçeroğlu, N. (1952). Ortaokul. Alanya, Antalya. 29 Haziran 2013 tarihli görüşme. (Görüşen: Ebru Zencir); Sayan, H. (1960). İlkokul. Avanos, Nevşehir. 9 Kasım 2013 tarihli görüşme. (Görüşen: Selman Bayrakçı); Şenel, A. (1947). Lisans. Manavgat, Antalya. 12 Eylül 2013 tarihli görüşme. (Görüşen: Duygu Yetgin); Tugay, D. (1945, Lise, Marmaris, Muğla. 26 Ekim 2013 tarihli görüşme. (Görüşen: Dilek Acar Gürel); Uçar, A. (1968). Lisans. Side, Antalya. 12 Eylül 2013 tarihli görüşme. (Görüşme: Duygu Yetgin); Zoto, K. (1950). Lisans. İstanbul. 12 Ağustos 2014 tarihli görüşme. (Görüşen: Nazmi Kozak).

Not: Bu yazının tam metni için bkz.: Kozak, N. (2018). Hippiler. İçinde: (Kozak, N., Editör), Dünden Bugüne Türkiye’de Turizm: Kurumlar, Kuruluşlar, Turizm Bölgeleri ve Meslekler. İstanbul: Yıkılmazlar Matbaası.

HAFTAYA: Pek Çok Tabuyu Yıktılar